Giá ngất ngưởng, thị trường ôtô Việt Nam vẫn tăng trưởng chóng mặt

Thị trường nhỏ nhưng "lớn nhanh"

Theo số liệu của JATO (có trụ sở tại Anh), trang thống kê và phân tích dữ liệu đối với xe du lịch, xe bán tải và thương mại hạng nhẹ từ 52 thị trường ôtô trên thế giới, Việt Nam, với lượng tiêu thụ 228.478 xe, xếp thứ 34 xét về quy mô thị trường, đạt mức tăng trưởng 27,1%, chỉ sau Singapore với 48,2%. Thống kê này cho thấy, mặc dù về quy mô, Việt Nam không phải là một thị trường ôtô lớn, nhưng vẫn là một thị trường tiềm năng, giữ các thương hiệu xe lớn trên thế giới tiếp tục đẩy mạnh bán hàng.

Thống kê thị trường ôtô của 52 nước trong năm 2016 của JATO

Trong một cuộc gặp với phóng viên vào cuối năm 2016, nguyên Tổng Giám đốc Toyota Việt Nam - Yoshihisa Maruta đã chia sẻ mong muốn "bám trụ" lâu dài tại Việt Nam, khi mà với dân số trẻ lên tới hơn 90 triệu người cùng mức nhập GDP trên 2.200 USD và đặc biệt là số lượng xe mới có khoảng 2 triệu chiếc, Việt Nam có đầy đủ điều kiện để có thể phát triển nền công nghiệp ôtô thực sự.

Tuy nhiên, đấy mới chỉ là điều kiện Cần, trong khi điều kiện Đủ là chính sách thuế, đầu tư cơ sở hạ tầng và sự phát triển của công nghiệp phụ trợ vẫn là những ẩn số mà cho đến thời điểm những thỏa thuận về thuế quan trong khu vực thương mại tự do ASEAN được thực hiện đầy đủ.

Thị trường ôtô tiềm năng - Cho lắp ráp hay nhập khẩu nguyên chiếc?

Nếu thị trường ôtô Việt Nam có đủ các yếu tố tiềm năng để phát triển thì đây là cơ hội cho việc lắp ráp trong nước hay cho các "nhà buôn" nhập khẩu nguyên chiếc? Câu trả lời ngày càng trở nên rõ nét khi ngày càng nhiều các thương hiệu Nhật Bản tại Việt Nam đang chuyển sang nhập khẩu nguyên chiếc; Mitsubishi Pajero Sport vốn được lắp ráp cũng đã chuyển sang nhập khẩu, bên cạnh các mẫu xe du lịch cỡ nhỏ từ Thái Lan Mirage, Attrage hay các mẫu xe đa dụng như Outlander/Outlander Sport, Toyota Fortuner nhập khẩu từ Indonesia từ năm nay thay vì lắp ráp trong nước, Honda Civic cũng không còn được lắp tại Vĩnh Phúc mà nhập khẩu nguyên chiếc từ Thái Lan, Suzuki nhập khẩu Ertiga từ Indonesia, và thậm chí cả Ford Everest cũng đã được nhập khẩu từ Thái Lan, thay vì lắp ráp tại nhà máy ở Hải Dương.

Mặc dù là mẫu xe bán nhiều nhất phân khúc SUV tại Việt Nam với hơn 11.500 xe bán ra nhưng từ năm 2017, mẫu xe này được nhập khẩu nguyên chiếc từ Indonesia thay vì lắp ráp trong nước

Mới đây, đại diện tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) tại TPHCM cho biết một số hãng ô tô Nhật Bản có thể sẽ tính tới chuyện rút hoạt động lắp ráp tại Việt Nam, chuyển sang nhập khẩu ôtô từ các nước lân cận như Thái Lan, Indonesia..., với nguyên nhân chính là ngành công nghiệp hỗ trợ Việt Nam chỉ đáp ứng một phần nhu cầu của các công ty Nhật Bản.

Ngoài ra, một thực tế cần nhìn nhận là Việt Nam là nước đi sau trong khu vực (như Thái Lan, Indonesia, Malaysia), nên trước khi đầu tư dự án lắp ráp xe tại Việt Nam, các tập đoàn ô tô lớn đều đã có các dự án sản xuất ô tô con có qui mô lớn, với các dự án sản xuất ôtô thường được tính toán cho thị trường khu vực, chứ không tính riêng cho quốc gia đặt nhà máy sản xuất.

Trong khi đó, năm 2014 mục tiêu Chính phủ đưa ra trong chiến lược phát triển ngành công nghiệp ôtô Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 có mục tiêu đối với xe sản xuất trong nước trong năm 2020 phải đáp ứng khoảng 67% nhu cầu nội địa. Sản xuất trong nước đạt xấp xỉ 227.500 xe trong năm 2020 (với 114 nghìn xe đến 9 chỗ, gần 98 nghìn xe tải, hơn 1.340 xe chuyên dụng cùng hơn 29 nghìn xe từ 10 chỗ trở lên).

Chính vì vậy, với xu hướng chuyển sang nhập khẩu nguyên chiếc thay vì lắp ráp trong nước, nếu không có những quyết sách và đầu tư hợp lí, một lần nữa chiến lược phát triển ngành công nghiệp ôtô Việt Nam tiếp tục có nguy cơ không trở thành hiện thực.

Có hay không công nghiệp phụ trợ?

Bộ Công Thương, cơ quan có trách nhiệm quản lí phát triển ngành công nghiệp ôtô (và cả ngành công nghiệp phụ trợ), cũng thừa nhận rằng do dung lượng thị trường nội địa nhỏ nhưng lại có nhiều thương hiệu, nhiều sản phẩm khác nhau nên thị phần của từng thương hiệu bị chia nhỏ. Điều này dẫn đến dung lượng sản xuất của ngành công nghiệp phụ trợ nhỏ không đáp ứng được đòi hỏi về hiệu quả kinh tế trong sản xuất công nghiệp, chính vì vậy nền công nghiệp phụ trợ tại Việt Nam có thể coi là còn manh mún, năng lực sản xuất thấp, dẫn đến không thể cạnh tranh cùng các nhà cung cấp khác tại các thị trường lâu đời trong khu vực đến từ Thái Lan, Malaysia.

Ngoài ra, ngay cả một lí do nữa là việc các nguyên vật liệu dành cho công nghiệp phụ trợ như thép chất lượng cao, cao su, nhựa và chất dẻo đều phải nhập khẩu. Điều này khiến các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp phụ trợ không có được lợi thế về cạnh tranh.

Để lắp ráp một chiếc ôtô cần 20.000 - 30.000 chi tiết, trong khi các nhà sản xuất linh kiện trong nước chỉ đáp ứng được 200 linh kiện, với hầu hết là những chi tiết đơn giản, có trình độ khoa học kỹ thuật không cao như lốp xe, ắc-quy, bộ dây điện, gương, kính, ghế ngồi...

Theo định hướng phát triển ngành công nghiệp ôtô Việt Nam giai đoạn 2010 - 2020, tỉ lệ nội địa hóa đối với sản phẩm ôtô là phải đạt mức 60% cho tất cả các loại xe, tuy nhiên cho đến nay, mức trung bình đối với xe tới 9 chỗ chỉ đạt trung bình 15%, đối với xe trên 10 chỗ cũng khoảng 30%. Trong khi đó, một số doanh nghiệp sản xuất và lắp ráp xe trong nước như Trường Hải, Hyundai Thành Công, tỉ lệ nội địa hóa ở sản phẩm hiện được người tiêu dùng quan tâm với các nhãn hiệu KIA, Hyundai, Mazda... cũng chỉ đạt bình quân khoảng 7-10%. Trong đó, Trường Hải đạt 15-18%, Toyota Việt Nam đạt 37% với riêng dòng xe Innova...

Quyết định 1168/QĐ-TTg ngày 16/7/2014 do Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng kí, phê duyệt Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ôtô Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 với mục tiêu như sau: