Đi tìm tung tích chiếc Land Rover đầu tiên tại Việt Nam

Chiếc Land Rover lâu đời nhất thế giới, trưng bày ở British Motor Museum, Anh.

Trong một chuyến đi thăm Bảo tàng Quảng Ninh, tình cờ chúng tôi thấy một hiện vật rất thú vị: một chiếc thùng xe bán tải. Trên tấm biển mô tả có ghi: “Thùng xe gip; Chiến lợi phẩm trong trận đánh Điền Xa Châu, huyện Tiên Yên”. Thùng xe vẫn còn ở trong trạng thái tốt, rất ít han gỉ, nước sơn xanh bong tróc gần hết. Nhưng điều thú vị nhất là trên đó có gắn logo Land Rover chứ không phải là xe gip (Jeep) như mô tả.

Chiếc Land Rover đầu tiên Việt Nam

Tò mò về điều này, chúng tôi đi tìm thông tin trên mạng và không thấy địa danh nào có tên Điền Xa Châu. Trong khi đó, Wikipedia có ghi lại trận đánh trên đường 4, đoạn qua Tiên Yên, tỉnh Hải Ninh (về sau này được sáp nhập với khu Hồng Quảng thành tỉnh Quảng Ninh ngày nay).

Thùng xe Land Rover trưng bày ở Bảo tàng Quảng Ninh.

Thật may là khi liên hệ với bảo tàng, chúng tôi được admin của Fanpage bảo tàng rất tận tình cung cấp tư liệu về hiện vật. Hồ sơ bảo tàng ghi lại như sau: “Ngày 16/9/1950 Chiến dịch Biên giới mở màn giải phóng Cao Bằng, Lạng Sơn và phần lớn huyện Đình Lập của tỉnh Hải Ninh. Trong chiến dịch, quân ta lập nhiều chiến công và thu nhiều chiến lợi phẩm. Thùng xe gip này là của chiếc xe ta thu được. Khi thu xe còn tốt, dân công khiêng về chiến khu. Hòa bình lập lại, công binh xưởng tháo máy móc đem đi còn thùng xe để lại ở Xóm dốc, xã Hùng Sơn, huyện Lục Nam, Bắc Giang”.

Báo Quảng Ninh năm 2007 có bài viết về trận đánh Khe Mò - Điền Xá (cách Tiên Yên 15km) ngày 4/3/1949. Đây là trận phục kích đoàn xe vận tải 30 chiếc của Pháp, chở một tiểu đoàn lê dương. Bài báo viết: “Đúng 9 giờ sáng, quân ta phục kích ở 2 bên sườn núi nhất loạt nổ súng. Sau 30 phút chiến đấu, ta tiêu diệt tại chỗ 125 tên địch, phá 16 xe vận tải quân sự, thu 68 súng, 2 máy vô tuyến, bắt sống 25 lính Âu Phi. Sau trận phục kích này, đoạn đường số 4 qua Tiên Yên trở thành nỗi kinh hoàng của giặc Pháp. Chiến thắng này được Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi thư khen ngợi”.

Một bài viết khác của bảo tàng khẳng định chính từ trận đánh trên đường 4 mà thu được chiến lợi phẩm là chiếc thùng xe trong bài viết.

Thùng xe Land Rover Series I 1949 sau khi phục chế.

Các thông tin trên cho thấy hiện vật này đã nằm ở bảo tàng tận 6 thập kỷ, nhưng tuổi của nó còn cao hơn thế. Sau trận Điện Biên Phủ, quân Pháp rút sang bờ nam vĩ tuyến 17 nên có thể khẳng định chiếc xe chắc chắn được sản xuất trước mốc thời gian 1954. Nếu đúng là thùng xe thu được trận đánh trên đường 4 là tin cậy, chiếc xe này được sản xuất trong khoảng 4/1948 đến tháng 2/1949.

Trong trường hợp nào cũng đều có thể khẳng định đây là một chiếc xe thuộc Series I của Land Rover, do tới tận năm 1958, Series II mới ra mắt. Nếu rơi vào trường hợp thứ hai, rất có thể đây là chiếc xe thuộc lô những xe Land Rover đầu tiên được sản xuất và do vậy sẽ là một hiện vật rất có giá trị.

Trên thế giới, lượng xe đời này còn không nhiều. Một số được phục chế và bán với giá rất đắt. Chiếc xe “cao tuổi nhất” mang số HUE 166 là một trong số 3 xe sản xuất đầu tiên để mang đi triển lãm ở Hà Lan, đang được trưng bày trang trọng tại British Motor Museum, Gaydon, Anh.

Để tìm hiểu kỹ hơn, chúng tôi cũng gửi hình ảnh cho đại diện nhà phân phối Jaguar Land Rover Việt Nam và nhận được câu trả lời rằng thùng xe này thuộc về một chiếc The Land Rover, tuy không xác định chính xác thời điểm sản xuất. Đội ngũ media của Jaguar Land Rover tại Anh thì e-mail ngắn gọn như sau: I believe this is a Series I Land Rover.

The Land Rover là cách gọi của những chiếc xe đầu tiên, còn mãi đến cuối những năm 1950, khi thế hệ tiếp theo ra đời, nhà sản xuất mới đặt ra cách gọi Series I và Series II để phân biệt.

Trở lại với chiếc thùng xe của chúng ta, tuy các đại diện Land Rover không nêu rõ, nhưng nếu quan sát kỹ có thể thấy một số dấu hiệu chứng minh cho nhận định rằng thùng xe này thuộc về một chiếc xe Series I sản xuất đời đầu.

Một chiếc Series I phục chế trưng bày tại Triển lãm ô tô Paris.

Thứ nhất, có thể thấy hai bên có hai hàng ghế gò liền thùng xe dành khi cần chở người. Tiếp đó, mép dưới thùng có lỗ để bắt bản lề cửa sau, kiểu cửa mà ta chỉ còn thấy trên những chiếc xe tải cổ lỗ. Trên thùng xe có một hốc lõm, dùng làm nơi đặt bánh dự phòng. Mép thùng có gò các miếng thép gia cố độ cứng cho vách thùng. Ngoài ra, logo hình oval với đường zig ziag nối liền các chữ Land Rover là chỉ dấu phụ cho thấy chiếc xe chỉ có thể thuộc Series I hoặc II mà thôi.

Sự ra đời của Land Rover Series I

Năm 1948, vào tháng 4, những chiếc Land Rover đầu tiên được chở vượt biển tới trưng bày ở Triển lãm ô tô Amsterdam. Những chiếc xe ấy có thông số như sau: Cấu hình pickup, băng ghế trước 3 chỗ ngồi, động cơ xăng 50 mã lực 1.595cc từ xe Rover P3, hộp số 4 cấp, dẫn động 4 bánh, trục cơ sở 80 inch và giá 450 bảng. Đó là lý do về sau đời này còn được gọi là Land Rover 80”, phân biệt với các xe Series I sản xuất từ 1951 trở đi. Xe thậm chí còn được gắn tời PTO (tời cơ) để có thể hoạt động đa năng hơn.

Một mẫu quảng cáo của Land Rover, với tem đóng dấu Việt Nam.

Những chiếc xe này, lấy mẫu từ Jeep Willys, được đặt tên là Land Rover do kỳ vọng chúng sẽ trở thành “những kẻ du hành trên mọi địa hình”. Một nguyên nhân khác, những chiếc xe này lúc đó được sản xuất bởi công ty ô tô Rover, một trong những thương hiệu xa xưa của nước Anh. Chính vì thế mà không chỉ động cơ, rất nhiều chi tiết khác như trục xe hay hộp số cũng được Rover cung cấp, từ kho hàng sẵn có.

Chiếc xe được thai nghén, thiết kế và sản xuất rất nhanh nên có hình dạng rất đơn giản, chia thành 3 phần rõ ràng, cân đối và vuông vức: Khoang máy, ca-bin và thùng chở hàng/người. Dáng xe vuông vức bởi không mất quá nhiều thời gian vào việc thiết kế cũng như kỹ thuật và dây chuyền sản xuất đơn sơ nên chỉ có thể gò thân xe thành những góc cạnh sắc nét.

Chiếc Series I đời đầu trong quá trình phục chế, cho thấy rõ kết cấu của thùng xe.

Một điều thú vị, các xe Land Rover đi tiên phong ngành công nghiệp ô tô thế giới trong việc sử dụng hợp kim nhôm làm thân xe. Nhờ vậy mà cho tới tận ngày nay, nhiều xe vẫn còn phần thân vỏ ở tình trạng tốt, trong khi các chi tiết khác đã mục hết. Lấy ví dụ chiếc thùng xe trong bài viết vẫn còn ở trạng thái chắc chắn, thậm chí có thể sử dụng tốt nếu cần.

Lý do của cách chơi xa xỉ này không phải vì hãng Rover giàu có, mà thực chất họ rất nghèo. Thời kỳ vừa kết thúc Thế chiến II, nước Anh cũng như cả châu Âu khan hiếm thép. Đến độ, khi Rover khẩn nài, Chính phủ Anh cũng chỉ có thể phân bổ cho hãng lượng thép đủ làm 1.100 xe mỗi năm. Khó ló cái khôn, các nhà sản xuất liền tìm đến những vựa phế liệu, mua lại thân máy bay bị hỏng, tháo ra đem về gò thùng xe. Tình cờ làm sao, đuya-ra làm thân máy bay lại chính là vật liệu phổ biến nhất chế tạo xe hơi của hơn 70 năm sau.

Dù vậy, lúc đó hãng Rover không biết điều này và họ chẳng có quá nhiều mong chờ khi tới Amsterdam. Thế nhưng kết quả bất ngờ. Đám đông xúm xít quanh những chiếc xe, hỏi han đủ điều và ký đơn đặt hàng lập tức. Chiếc xe đã thu hút mối quan tâm bởi vừa là phương tiện đi lại, vừa chở được hàng, vừa có thể dùng như máy kéo, rất phù hợp với các trang trại.

Một chiếc Series I sản xuất tháng 7/1948, được tìm thấy ở một trang trại nước Anh, trong tình trạng mục nát hơn nhiều chiếc thùng xe chiến lợi phẩm tại Bảo tàng Quảng Ninh.

Từ con số dự kiến vài trăm xe, sau 12 tháng Rover đã bán tới 8.000 chiếc “thùng nhôm” di động, và tới năm 1951 thì bán gấp đôi số xe con mang hiệu Rover. Rất nhanh chóng, chiếc xe len lỏi tới mọi ngõ ngách của châu Âu, được dùng trong xây dựng, xe cứu hộ, khám phá và đặc biệt bởi lực lượng cảnh sát, quân đội nhiều nước. Đấy có thể là lý do cho sự xuất hiện rất sớm của Land Rover ở Việt Nam: đi cùng đoàn quân viễn chinh Pháp.

Series I liên tục được cải tiến các năm sau đó, với các tính năng mới như hệ thống dẫn động 4 bánh tự cài ở số thấp, kéo dài trục cơ sở để tăng không gian, nâng cấp động cơ, thêm cấu hình khác như wagon v.v..

Một số xe đời Series II được biết đến nhờ là trang bị của quân đội Australia tham chiến tại miền nam Việt Nam từ những năm 1960. Sau Series III, đến năm 1983 thế hệ mang tên Defender ra đời. Nên xét một cách đúng đắn, Series I đích thực là ông nội của những chiếc Defender đầu tiên. Defender cũng là những chiếc xe gây dựng danh tiếng cho Land Rover ở Việt Nam. Đến 2010, thương hiệu này mới chính thức được phân phối tại thị trường trong nước. Sau nhiều lùm xùm về thuế, đến năm 2019, Land Rover (và Jaguar) đổi sang nhà phân phối hiện nay là Phú Thái Mobility (thuộc Tập đoàn Phú Thái). Giá các mẫu xe dao động từ 2,7 tỷ đến hơn 11 tỷ đồng.

Chùm ảnh quá trình phục chế xe Land Rover Series I:

Chiếc Series I đời đầu trong quá trình phục chế, cho thấy rõ kết cấu của thùng xe.

Nguyên Thành